Wat weten we tot nu toe over de omikronvariant?

Afgelopen vrijdagavond verliep bij iedereen net even anders dan verwacht. Zelf zat ik heerlijk bij m’n ouders voor de open haard een glas wijn te drinken, toen ik opeens de volgende melding binnen kreeg op mijn telefoon: ‘Outbreak Management Team adviseert harde lockdown: bijna alles moet dicht.’ Dit meen je toch niet serieus? Horeca, winkels, theaters en sportscholen wéér dicht? Voor hoe lang? En gaat dat wel zin hebben? Is er nog een kleine kans dat er géén volledige lockdown komt? Al deze vragen spookten door mijn hoofd.

Helaas kregen we de volgende dag inderdaad slecht nieuws: een harde lockdown vanaf zondag, tot en met 14 januari. Waar we voorheen steeds een paar dagen de tijd kregen om aan de nieuwe maatregelen te wennen, kregen we dit keer niet eens één dag. We gingen gewoon regelrecht die lockdown in, de volgende ochtend al om 05:00 uur. Best heftig wel hoor. Maar goed, die omikronvariant verspreidt zich razendsnel, dus deze beslissing had natuurlijk alles met tijd te maken. Tegelijkertijd horen we om ons heen dat deze variant veel minder ziek maakt dan eerdere coronavirussen. Hoe zit dit dan precies?

OMT-lid en hoogleraar moleculaire epidemiologie Marc Bonten zegt over deze beslissing het volgende: ‘Het R-getal onder de één brengen, zoals bij vroegere lockdowns altijd de inzet was, is ditmaal niet zozeer het spel. Alles is erop gericht om de ziekenhuisbesmettingen niet te ver te laten oplopen. Daarom willen we zo veel mogelijk contacten tegengaan, om de verspreiding van het virus te verminderen.’ Dat klinkt allemaal vrij aannemelijk, maar wat weten we tot nu toe eigenlijk over deze nieuwe omicron variant? Er is natuurlijk nog een hoop onduidelijk, maar hieronder deel ik een paar belangrijke vragen met antwoord.

Waar komt deze omikronvariant vandaan?
Op 24 november is deze variant voor het eerst vastgesteld in Zuid-Afrika, maar dat hoeft natuurlijk niet te betekenen dat de variant ook daar vandaan komt. Zuid-Afrika heeft relatief veel geavanceerde laboratoria, dus de kans is groter dat de variant daar wordt opgepikt. Inmiddels is omikron in veel landen aangetroffen. Het RIVM liet weten dat omikron in eerdere testmonsters van 19 en 23 november is aangetroffen in Nederland, dat is dus vóórdat de variant officieel werd vastgesteld in Zuid-Afrika. Een paar dagen geleden las ik zelfs nog een nieuwsbericht over Chinese wetenschappers, die dachten dat de omikronvariant afkomstig is van muizen, maar deze theorie is door verschillende virologen onderuit gehaald, vanwege gebrek aan voldoende onderzoek. Waar de omikronvariant dan wel vandaan komt, is nog een groot mysterie.

Zijn we door onze opgebouwde immuniteit beschermd tegen omikron?
De omikronvariant kan opgebouwde immuniteit tegen eerdere varianten van het coronavirus omzeilen. Omikron heeft zo’n vijftig mutaties in de genetische code van het virus, in vergelijking met de oorspronkelijke variant uit Wuhan. Veel mutaties zitten op het spike-eiwit, waarmee het virus zich toegang tot de cel verschaft. Door de grote hoeveelheid mutaties in het spike-eiwit zullen de aangemaakte antistoffen tegen eerdere varianten minder of zelfs niet beschermen. Studies tonen ook aan dat antistoffen die zijn opgewekt na vaccinatie minder goed kunnen omgaan met omikron dan met beta en delta, de eerdere varianten van het virus. 

Verspreidt omikron zich sneller dan eerdere varianten?
Dat omikron zich zo snel verspreidt, betekent volgens Jaap van Dissel niet dat deze variant besmettelijker is dan bijvoorbeeld de deltavariant. Omikron verspreidt zich gewoon veel sneller in populaties met veel immuniteit, die is opgewekt door vaccinatie en besmettingen met eerdere varianten. Deze variant trekt zich dus maar weinig aan van antistoffen. Mensen die ongeveer een half jaar geleden zijn gevaccineerd, hebben waarschijnlijk te weinig antistoffen tegen omikron en raken daarom vaker dan bij de deltavariant besmet. Vervolgens geven ze dit natuurlijk weer door.

Is omikron de meestvoorkomende variant in Nederland?
Op dit moment is het aantal omikronbesmettingen nog in de minderheid, maar volgens het RIVM neemt het aantal besmettingen met de omikronvariant zo snel toe, dat omikron waarschijnlijk nog voor de jaarwisseling de meest voorkomende coronavariant zal zijn. https://www.rivm.nl/nieuws/snelle-opmars-omikron-in-nederland Viroloog en OMT-lid Menno de Jong meldde dat afgelopen woensdag bijna 25 procent van alle coronabesmettingen in Amsterdam om de omikronvariant gaat. De week daarvoor was dit nog 2,5 procent. Het virus verspreidt zich dus héél snel. 

Is deze omikronvariant minder ziekmakend?
Vanuit Zuid-Afrika ontvingen we in eerste instantie berichten dat deze variant minder ziekmakend zou zijn, maar RIVM-voorman Jaap van Dissel meldde afgelopen woensdag dat gegevens uit Denemarken dit helaas ontkrachten. Daaruit blijkt namelijk dat mensen die besmet zijn met de omikronvariant ongeveer even veel kans maken om in het ziekenhuis te belanden als met oudere varianten. Wetenschappers zeggen dat het nog te vroeg is om te weten of mensen zieker worden van omikron dan van andere virusvarianten. 

Beschermen vaccinaties en eerdere infecties tegen ernstige ziekte en sterfte?
Vaccinaties en eerdere infecties beschermen bij deze variant dus minder goed tegen infectie, maar ze beschermen wel tegen ernstige ziekte en sterfte. Dit komt doordat daar een ander deel van het immuunsysteem bij betrokken is: het zogenaamde cellulaire immuunsysteem of de T-cellen, die volgens De Jong minder gevoelig zijn voor veranderingen in het spike-eiwit: ‘T-cellen voorkomen infectie niet, maar bestrijden het virus ná infectie. Dat zorgt voor een milder ziektebeloop.’ Dat geldt bij delta en mogelijk ook bij omikron, maar daarnaar is nog niet genoeg onderzoek verricht. 

Gaat het boosteren werken tegen de omikronvariant?
Uit eerste buitenlandse onderzoeken blijkt dat vaccinaties die eerder dit jaar zijn gezet minder goed werken tegen omikron, maar volgens Jaap van Dissel kan boosteren de effecten van omikron wel dempen. Boosteren verbetert de individuele bescherming tegen besmetting en waarschijnlijk ook de individuele bescherming tegen ernstige ziekte en sterfte. Laten we het hopen.

Bronnen: Volkskrant, Het Parool, RIVM, UMC Utrecht