Waarom we behoefte hebben aan nepnieuws
De één leest dat we nog minstens twee jaar niet alles kunnen zoals we gewend zijn, de ander leest dat het ‘maar een griepje is’ en maakt zich niet zo druk om de zomervakantieplannen.
De coronacrisis: we lezen en horen er heel veel over. Maar er gaat ook veel nepnieuws rond. Dat kun je heel dom vinden, dat mag, máár let wel: het wordt massaal gelezen. Bijvoorbeeld die foto waarop staat dat we Italië achterna zouden gaan qua aantal doden als we niet voor een volledige lockdown zouden kiezen. Je hebt ‘m ongetwijfeld langs zien komen ergens. Die getallen. Wie checkt ze? Niemand. Maar geloven we het? Gelijk. Allemaal.
Het heet in de psychologie ‘confirmation bias’. Het is een cognitieve denkfout: je baseert je eigen waarheid op wat jij vanaf je bank meemaakt, ziet, hoort, leest en weet. Maar je hebt niet álle feiten. Je selecteert je ‘eigen nieuws’ en dat is jouw waarheid. Facebook helpt daar bijvoorbeeld aan mee door het algoritme: klik je op het ene sensatiebericht na het andere, dan krijg je steeds meer van dat soort berichten in je nieuwsfeed te zien. Een beetje creepy ja, maar het gebeurt bij iedereen. We snakken naar feitjes, naar kennis, in deze onzekere tijden. Daarom geloven we al gauw elk nieuwsbericht waar ‘duidelijke’ informatie in staat, zonder dat we ook maar enige moeite nemen om bronnen te checken.
De namaakberichten, de gekke plots, de rare theorieën: hoe onderscheid je dan het nepnieuws van het echte nieuws in deze tijden waarin we toch wel graag willen weten wat te vertrouwen is? Volgens RTL Nieuws, een site die regelmatig wordt gekopieerd door nepperds, zegt: ‘Als een kop te ongeloofwaardig is en te mooi is om waar te zijn, dan is dat meestal ook gewoon zo.’ Het nepnieuws over COVID-19 zorgt momenteel alleen maar voor meer onrust. Dus als je het ziet: raak niet gelijk in paniek.
Bijvoorbeeld… Alle huis-tuin-en-keukenmiddelen waarmee je het virus zou kunnen weren, filmpjes van mensen die naar de grond vallen omdat ze het virus hebben gekregen en dan nog enge berichten van zogenaamde ziekenhuizen die mededelen dat ‘ze het allemaal niet meer aankunnen en dat ze vol zitten’. Of een Chinese arts die zegt dat je kunt checken of je corona hebt als je niet tien seconden je adem kunt inhouden. En ibuprofen zou schadelijk zijn en paracetamol niet. Als je niet beter weet dan dat het nep is, word je bang. ‘Opvallend is nu dat er veel gedeeld wordt in WhatsApp-groepen en dat is voor ons factcheckers moeilijker te overzien, want dat zijn besloten groepen,’ zegt Peter Burger, factchecker en docent nieuwe media aan de Universiteit Leiden. ‘WhatsApp-berichten worden in kleine kring gedeeld en snel doorgestuurd. Er wordt weinig kritisch naar de inhoud gekeken. Zo is de omloopsnelheid van dat soort media heel snel en het bereik groot.’ Maar het moet stoppen: er wordt nu wereldwijd 1 miljoen uitgegeven om al het fake news te bannen.
Neem dus niet elke app van je collega of je tante bloedserieus. Ga eerst eens verder googelen als je iets zeker wilt weten en voor je het doorstuurt en paniek zaait. En hou je vast aan science: als er bewijs voor is, dan komt de wetenschap daar zeker mee. En tja, als je nog geen zomervakantieplannen hebt gemaakt, dan zou ik daar ook vooral nog even mee wachten. Maar dat is mijn mening, hoor.
