Alles wat je moet weten over uitstrijkjes

Een paar weken geleden had ik de schrik er goed in zitten. Nadat ik een zelftest voor het vroegtijdig opsporen van baarmoederhalskanker deed, ontving ik een brief dat ik HPV-positief was en er dus een kans bestond dat zich onrustige cellen aan het ontwikkelen waren. En dus moest ik naar de huisarts om een nieuw uitstrijkje te laten maken om te kijken hoe die cellen zich gedragen. Ik moest een week wachten op die afspraak en natuurlijk vliegen de horrorverhalen je juist in die week om je oren. Vervelende onderzoeken, behandelingen, nare uitslagen en het vaarwel zeggen tegen je kinderwens, ik heb het allemaal voorbij zien komen. Totdat ik mijn huisarts sprak die aangaf dat heel veel mensen wel een keer HPV-positief zijn in hun leven en dat dat lang niet altijd hoeft te betekenen dat dat zich ontwikkelt in iets slechts. De kans is namelijk groot dat je lichaam dit zelf weer opruimt. Gerustgesteld verliet ik de praktijk en een week later kreeg ik dan ook gelukkig te horen dat alles er rustig en normaal uitzag. Toch zette het me aan het denken: het had me een hoop stress gescheeld als ik hier van tevoren wat meer over had geweten. Daarom zet ik nu ook graag alle feiten op een rij, zodat jij de volgende keer fluitend naar je uitstrijkje gaat.

Vanaf dit jaar krijg je automatisch een zelftest thuisgestuurd
Een shocking 55 procent van de vrouwen doet mee aan het bevolkingsonderzoek. Dat is te weinig, vond D66. De partij kwam dan ook met het idee om iedere vrouw automatisch een zelftest te sturen op het moment dat ze wordt opgeroepen voor het onderzoek en hoopt op deze manier meer vrouwen aan te sporen om mee te doen. Wanneer uit de test komt dat je HPV (humaan papillomavirus) hebt, zoals dat bij mij gebeurde, dan moet je wel alsnog naar de huisarts. HPV is namelijk het virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken.

PAP 1, 2, 3, 4 en 5
Mocht je dus de uitslag krijgen dat je HPV-positief bent, dan wordt onderzocht in hoeverre dit voor onrustige cellen heeft gezorgd die kunnen wijzen op een voorstadium van baarmoederhalskanker. Ook als je je uitstrijkje meteen bij de huisarts laat doen, wordt dit onderzocht, omdat je dan nog niet weet of je wel of niet HPV-positief bent. De gradatie hiervan word aangegeven in de vorm van PAP 1, 2, 3, 4 of 5. Hieronder zie je wat die uitslagen betekenen.

PAP 1
Dit is het normale celbeeld. Er worden geen afwijkingen gezien. Als je ook niet HPV-positief bent, word je over vijf jaar opnieuw uitgenodigd voor het bevolkingsonderzoek. Mocht je wel HPV-positief zijn, maar geen afwijkende cellen hebben, dan moet je over een jaar terugkomen om te kijken hoe het er op dat moment voorstaat. Alleen als er klachten ontstaan zoals abnormaal bloedverlies is het verstandig om eerder een uitstrijkje te maken.

PAP 2
Een paar cellen zien er anders uit dan normaal. Vaak herstelt dit vanzelf. Je wordt na een half jaar opgeroepen om een nieuw uitstrijkje te maken.

PAP 3A
Er is een kleine celafwijking te zien. Je wordt doorgestuurd naar de gynaecoloog voor nader onderzoek.

PAP 3B
De cellen zijn iets meer afwijkend dan PAP 3A. Je wordt doorgestuurd naar de gynaecoloog. Meestal is er een behandeling nodig.

PAP 4
Bij dit stadium zijn de cellen nog meer afwijkend. Er is een grote kans op behandeling.

PAP 5
Deze score geeft aan dat er zeer afwijkende cellen zijn en dat er op korte termijn onderzoek en behandeling nodig is. Er kan sprake zijn van baarmoederhalskanker.

Vaccineren
Je kunt je laten vaccineren tegen het HPV-virus. Sinds 2022 krijgen jongens en meisjes in het jaar dat ze 10 worden een uitnodiging om twee keer een vaccinatie tegen HPV te halen. De tweede vaccinatie krijgen ze een half jaar na de eerste. Alle jongens en meisjes krijgen hiervoor automatisch een uitnodiging van de jeugdgezondheidszorg. In 2022 en 2023 worden alle jongeren tot 18 jaar (geboren tussen 2004 en 2011) die nog geen HPV-vaccinatie hebben gehad uitgenodigd om zich te laten vaccineren. Zij krijgen daar automatisch een uitnodiging voor. Deze HPV-vaccinaties zijn gratis. In 2023 ontvangen alle jongvolwassen die geboren zijn tussen 1 januari 1996 en 31 december 2003 automatisch een uitnodiging van de GGD in hun regio. Zij kunnen daarmee zelf een afspraak maken voor een vaccinatie op www.hpvafspraak.nl

Let wel op: deze vaccinatie beschermt niet volledig tegen een besmetting met het HPV-virus. Na de vaccinatie maakt het lichaam antistoffen tegen HPV-16 en -18, en ook een beetje tegen een aantal andere HPV-typen. Het vaccin beschermt voor ongeveer 95 procent tegen langdurige HPV-infecties met type 16 en 18, en daarmee beschermt het tegen vormen van kanker die door HPV worden veroorzaakt. Uit Brits en Zweeds onderzoek is gebleken dat een HPV-vaccin tot 87 en 88 procent bescherming biedt tegen baarmoederhalskanker. Omdat het vaccin niet 100 procent beschermt, is het voor de vrouw dus nog steeds aan te raden om een uitstrijkje te laten maken op het moment dat je daarvoor wordt opgeroepen.

Later een vaccinatie nemen
De vaccinatie werkt het beste als je nog geen HPV-besmetting hebt. Het is dus belangrijk dat je de vaccinatie krijgt voordat je seksueel actief wordt, maar ook als je al seksueel actief bent kan de vaccinatie HPV-kanker voorkomen. Ben je ouder dan 18 jaar en wil je je als nog laten vaccineren? Bespreek dit dan met je huisarts.

Bronnen: Linda, Womens Health, RIVM